* آنالیز هزینه و سود :

 

- هزینه های ثابت : مجموعه ای از هزینه ها هستند که تا رسیدن به نقطه آغاز تولید باید انجام شود و با افزایش یا کاهش تولید تغییر نمی کنند مانند : حقوق، دستمزد، خرید ماشین آلات. در کل هزینه های ثابت هزینه هایی هستند که ارتباط با میزان تولید ندارند .

 

- هزینه های متغیر : وابسته به میزان تولید می باشند مانند : هزینه مواد، نیروی کارگری مستقیم، بخشی از ابزارآلات .

 

 

* عوامل افزایش سود :

 

1- کاهش هزینه.

2- افزایش تولید : باعث می شود هزینه های ثابت کاهش یابد .

3- استفاده از تکنولوژی روز.

4- افزایش قیمت.

5- افزایش سهم بازار از طریق بازاریابی.

6- استفاده از نیروهای تخصصی.

7- کاهش قیمت مواد اولیه.

8- بهبود سیستم های داخلی.

 

 

* بهره وری :

 

- استفاده بهینه از عوامل تولید ( عوامل تولید : مواد اولیه، ماشین آلات، نیروی انسانی و متد ).

- بهره وری عبارتست از نسبت خروجی ها به ورودی ها.

- تعریف بهره وری از سوی سازمان بین المللی کار : عبارتست از نسبت ستاده به یکی از عوامل تولید .

 

 

* اطلاعیه مرکز بهره وری ژاپن :

 

مرکز بهره وری ژاپن در سال 1955 در ارتباط با اهداف ناشی از بهبود بهره وری چنین بیان کرده است :

حداکثر استفاده از منابع فیزیکی نیروی انسانی و سایر عوامل تولید به روش های علمی بطوریکه بهبود بهره وری به کاهش هزینه های تولید، گسترش بازارها، افزایش اشتغال، بالا رفتن سطح زندگی همه آحاد ملت منجر شود ، از دید این مرکز بهره وری یک اولویت و یک انتخاب ملی است که منجر به افزایش رفاه اجتماعی و کاهش فقر می شود .

 

 

* انواع بهره وری :

 

1- بهره وری جزئی : بهره وری بر اساس یک ساعت کار، بهره وری سرمایه می باشد .

2- بهره وری کلی : اگر بهره وری را برای مجموعه عوامل تولید قرار بدهیم بهره وری کلی است .

 

 

* برخی سوء برداشت ها در مورد بهره وری :

 

در مورد مفهوم بهره وری گاهی اوقات تعابیر اشتباهی می شود که برخی از آنها عبارتند از :

 

1- افزایش تولید ضرورتا به مفهوم بهبود بهره وری نیست :

می دانیم که محصول عبارتست از ترکیب عوامل تولید، فرآیندی خاص که معمولا به صورت مقدار یا تعداد در واحد زمان مطرح می شود، در صورتیکه بهره وری کسری است که نسبت محصولات تولیدی را به عوامل تولید نشان می دهد به عنوان مثال فرض کنید شرکتی در یک روز کاری ( 8 ساعت ) 80 واحد محصول تولید می کند اگر این شرکت در روز بعد با ( 10 ساعت کاری ) 100 واحد محصول تولید کند گرچه میزان تولید افزایش یافته است ولی بهره وری آن تغییری نکرده است زیرا در هر دو دوره تولید به ازای هر ساعت 10 واحد محصول تولید شده است .

 

2- کارآیی :

برای افزایش بهره وری کارآیی لازم است ولی کافی نیست جهت افزایش بهره وری در کنار کارآیی اثر بخشی هم لازم است .

- کارآیی : یعنی درست انجام دادن کارها .

- اثر بخشی : درجه رسیدن به اهداف را اثر بخشی گوییم .

 

3- افزایش درآمد :

افزایش درآمد حاصله از فروش الزاما به مفهوم بهبود بهره وری نیست .

- ممکن است این افزایش درآمد به دلیل افزایش قیمت محصول بوده باشد که افزایش قیمت هرگز نمی تواند به عنوان افزایش بهره وری تلقی گردد .

- بهره وری فقط برای بخش صنعت نیست، بهره وری نه تنها در بخش صنعت بلکه در سایر بخش های اقتصادی نظیر بخش خدماتی و کشاورزی نیز مورد استفاده قرار می گیرد بخش های خدماتی را می توان هم به صورت مجموعه ای از بخش های صنعت و هم به صورت سازمانی مجزا نظیر سازمان هواپیمایی، شرکتهای حمل و نقل و بیمارستان ها در نظر گرفت، لذا می توان در هر یک از سازمان های فوق و سایر سازمان های خدماتی بهره وری و در نتیجه میزان سود آوری آن را افزایش داد .

- افزایش بهره وری نباید به بهای کاهش کیفیت انجام پذیرد بطوریکه قبلا نیز اشاره شد کلیه راه های افزایش بهره وری می بایست همراه با افزایش کیفیت و یا حداقل حفظ کیفیت موجود باشد، هرگز نباید جهت نشان دادن بهبود بهره وری کیفیت را کاهش دادزیرا نتیجه نهایی آن کاهش شدید بهره وری در سازمان خواهد بود .

 

 

* سطوح بهره وری :

 

الف ) بهره وری فردی : در صورت استفاده بهینه از استعدادها و توانائی های بالقوه به راحتی می توان بهره وری های فردی را افزایش داد، با افزایش بهره وری های فردی بهره وری سازمان نیز که متشکل از مجموعه ای از انسانهاست افزایش می یابد یکی از دلایل افزایش بهره وری فردی و همچنین سازمان ها که به عنوان سازمان های پیشرو مطرح هستند یادگیری در بین کارکنان آن می باشد بنابراین می توان گفت افراد از طریق یادگیری می توانند بهره وری خود را افزایش دهند .

 

ب ) بهره وری در خانه : در صورت توجه به استفاده از منابع مورد نیاز در خانه نظیر مواد غذایی و پوشاک و صرفه جویی در آنها، جلوگیری از اسراف و به هدر رفتن ها، کاهش ضایعات به راحتی می توان بهره وری در خانه را افزایش دادکه آن نیز منجر به رفاه بیشتر اعضاء خانواده می شود .

 

ج ) بهره وری در سازمان : سازمان ها می توانند با استفاده بهینه از منابع مورد نیاز تولید نظیر کاهش ضایعات، کاهش قیمت تمام شده محصول، ارتقاء سطح کیفی محصول، رضایتمندی مشتریان و همچنین رضایتمندی کارکنان، بهره وری و در نتیجه سود خود را افزایش دهند .

 

د ) بهره وری در سطح ملی : افزایش بهره وری در شرکت ها نهایتا موجب افزایش بهره وری کشوری و سبب توسعه اقتصادی کشورها می شود به عبارتی می توان گفت توسعه اقتصادی کشورها تنها از طریق افزایش بهره وری است که نهایتا منجر به افزایش سطح رفاه زندگی آنها می شود .

 

ح ) بهره وری سبز : تا زمانی که تاثیر کارخانجات و محیط های تولیدی به محیط زیست مشخص نبود چیزی به اسم بهره وری سبز هم مطرح نبود ولی در دهه های اخیر مشخص شد که گازها، دودها و پساب های صنعتی کارخانجات اثرات نامطلوبی بر روی محیط زیست دارند از این رو کارخانجات ملزم به رعایت حفظ پاکیزگی محیط زیست شدند بطوری که استانداردهای بین المللی نیز در این زمینه مطرح و ارائه گردید که در آن به تولید پاکیزه تر اشاره می شد این تولید پاکیزه تر بعدها تحت عنوان بهره وری سبز مطرح گردید .

 

 

* برخی از مسائل مربوط به تغییرات صحنه بازار جهانی به قرار زیر می باشد :

 

1- حق انتخاب مشتریان : امروزه مشتریان نسبت به گذشته حق انتخاب بیشتری بر روی کالاهای مورد نظر دارند آنها دیگر مثل سابق به مشهوریت شرکت و اعتبار والای علامت تجاری شرکت چندان وفادار نیستند بلکه در یک بازار رقابتی محصولات را بررسی کرده و آن را که دارای کیفیتی مطلوب و قیمتی پایین است انتخاب می کنند حتی در برخی موارد مشتریان حاضرند در مقابل ارائه کیفیت بالاتر مبلغ بیشتری نیز پرداخت نمایند، مشتریان امروزی از شرکت ها انتظار خدماتی سریع تر، دقیق تر، منظم تر و حتی رفتاری توام با احترام دارند بنابراین ضروری است شرکت ها جهت کسب سهم بیشتری از بازار به شدت وارد صحنه رقابت شوند و مجموعه مطالب فوق را در صحنه رقابت مد نظر قرار دهند .

 

2- مقررات زدایی : منظور از مقررات زدایی آزادسازی شرکت ها و ایجاد رقابت در بین آنهاست با آزاد سازی شرکت ها و مقررات زدایی در آنها نتایج فعالیت شرکت ها به شدت تغییر می کند به عنوان مثال در اواخر دهه 1970 آزاد سازی در صنعت هوانوردی آمریکا به مرحله اجراء گذاشته شد در نتیجه این آزاد سازی و ایجاد رقابت تعدادی از شرکت های هوایی از صحنه بازار خارج شده و تعدادی دیگر مجبور به تجدید سازمان شدند، همچنین در دهه 1980 در صنعت بانکداری آمریکا مقررات زدایی اجراء شد در نتیجه این آزاد سازی حاشیه سود بسیاری از بانک ها کاهش یافت .

 

3- کاهش طول عمر محصول : با توجه به توسعه و پیشرفت های سریع تکنولوژی و همچنین به کارگیری روش های مهندسی تولید، طول عمر محصول از مرحله طراحی تا تولید انبوه آن یعنی ارائه محصول به بازار به شدت کاهش یافته است ، این کاهش در محصولات متفاوت متغیر است به طوری که در برخی از محصولات تا چند برابر قبلی کاهش وجود دارد، به عنوان مثال تولید محصول خودرو از مرحله طراحی تا ارائه به بازار قبلا حدود 6 الی 7 سال بود که این مدت در دهه های اخیر به 3 الی 5/3 سال و حتی در برخی موارد به کمتر از سه سال رسیده است ، همچنین در کامپیوترهای شخصی که قبلا حدود 5 الی 6 سال بود به 2 الی یک سال رسیده است که با ارائه سریع تر محصول به بازار می توان سهم بیشتری از بازار را به خود اختصاص داد که این عمل در نهایت منجر به افزایش بهره وری می شود .

 

4- تغییر در کانون های مورد توجه مدیران : در سال 1950 اندکی پس از پایان جنگ جهانی دوم تقاضا برای کالا و همچنین خدمات به صورت ناگهانی افزایش یافت لذا مدیران توجه خود را به تولید و توزیع هر چه بیشتر کالا و خدمات معطوف کردند در همین سال ها تعدادی از کشورها نظیر آلمان و ژاپن شروع به بازسازی اقتصاد خود کردند، این دو کشور در بازسازی اقتصادی اولویت ها را به فعالیت های زیربنایی اجتماعی، صنعتی و آموزش نیروی انسانی دادند در دهه 1960 به دلیل اشباع بازار از محصولات ، مدیران بیشتر به چگونگی دستیابی به بازارهای جدید توجه کردند از این رو فعالیت های بازاریابی و تحقیقات بازار گسترش پیدا کرد، در سال 1973 بحران انرژی رخ داد در نتیجه توجه مدیریت ها به سوی بهینه سازی مصرف انرژی معطوف گشت به طور کلی در دهه 1970 بهبود بهره وری مورد توجه مدیران بوده و به صورت امری فراگیر درآمد، به طوری که در طول این دهه سمینارها و کنفرانس های آموزش بهره وری در سطح گسترده ای در اکثر شرکت های جهان برگزار گردید ، با شروع دهه 1980 چگونگی بهبود کیفیت از سوی اکثر مدیران شرکت ها به عنوان موضوعی مهم مطرح گردید متخصصین به نام کیفیت، عمدتا بر روی مدیریت کیفیت فراگیر تاکید داشتند و نهایتا در اواخر دهه 1980 و اوایل دهه 1990 مدیران نگرش خود را بر روی اداره سازمان ها به شکل زیر تغییر دادند :

- توجه به نتایج بلند مدت به جای نتایج کوتاه مدت.

- توجه بیشتر به بازارهای خارجی نسبت به بازارهای داخلی ( صادرات ).

- توجه بیشتر به رضایت مشتریان.

- تمرکز در نگرش و اقدامات استراتژیک به جای نگرش عملیاتی.

- توجه بیشتر به مدیریت بهره وری با تاکید بر بهبود کیفیت .

- حرکت به سوی مدیریت مشارکتی تا فرد گرایی.

 

 

* مدیریت مشارکتی :

 

مثل ژاپنی : دو مغز از یک مغز بیشتر می داند ، در مدیریت مشارکتی نظریات کلیه کارکنان را در تصمیمات مدیریتی دخالت می دهند .

بهبود بهره وری هرگز از طریق برنامه های کوتاه مدت حاصل نمی شود.

برنامه های بلند مدت بین 3 الی 5 سال بوده در حالیکه برنامه های کوتاه مدت کمتر از یک سال می باشد .

 

 

* مراحل چرخه بهره وری :

 

1- مرحله سنجش و اندازه گیری بهره وری : اولین مرحله از چرخه بهره وری است، هر شرکتی جهت اندازه گیری عملکرد شرکت و یا واحد های مختلف خود از مرحله سنجش و اندازه گیری شروع می کند هرگز بدون اندازه گیری بهره وری نمی توان آن را مورد مطالعه و بررسی قرار داد، شاخص های مختلفی برای اندازه گیری بهره وری در هر سازمانی وجود دارد .

 

2- ارزیابی بهره وری : دومین مرحله از چرخه بهره وری، ارزیابی است در این مرحله نتایج حاصل از اندازه گیری شاخص های بهره وری به منظور یک برنامه ریزی مناسب مورد ارزیابی قرار می گیرد این ارزیابی معمولا به دو شکل مختلف صورت می گیرد:

روش اول ) ارزیابی بهره وری کلی بین دو دوره زمانی متوالی ( ماهانه، سه ماهه، سالانه )

روش دوم ) در این روش میزان بهره وری کل واقعی با میزان بهره وری پیش بینی شده برای همان دوره مورد مقایسه قرار می گیرد .

 

3- مرحله برنامه ریزی بهره وری : در این مرحله به طور کلی اهداف بهره وری و همچنین استراتژی ها و برنامه های عملیاتی رسیدن به آن تعیین می گردد، برنامه ریزی برای بهره وری در هر سازمان به ما کمک می کند که به طور خردمندانه تر در بازارهای رقابتی به رقابت بپردازیم .

 

4- مرحله بهبود بهره وری : چهارمین مرحله از چرخه بهره وری، بهبود بهره وری است که هدف آن بهبود بهره وری کل سازمان است جهت بهبود بهره وری در سازمان روش های مختلفی وجود دارد که با توجه به شرایط و امکانات ( که از بررسی وضعیت موجود شرکت حاصل می شود ) یک یا چند مورد از روش ها انتخاب می شود، در هر یک از روش های بهبود بهره وری از یک یا مجموعه ای از ابزارها و تکنیک هایی نظیر تجزیه و تحلیل پاراتو، تجزیه تحلیل علت و معلول، پراکندگی برگه های کنترل و سایر موارد استفاده می کنند .

افزایش بهره وری به شکل های مختلفی صورت می گیرد از تغییر در ساخت یک قطعه کوچک گرفته تا تغییر در فرآیندهای تولید – تغییر در مواد مورد استفاده – تغییرات در نیروی انسانی و غیره .

 

به طور کلی روش های بهبود بهره وری بر پایه عوامل اصلی تشکیل دهنده تولید انتخاب می شوند که برخی از این روش ها در هر یک از عوامل تولید به قرار زیر است :

 

الف ) روش های متکی بر مواد :

1- برنامه ریزی مواد اولیه.

2- استفاده از سیستم های توزیع مواد اولیه .

3- بکارگیری سیستم بازیافت مواد.

 

ب ) روش های متکی بر تکنولوژی :

1- طراحی و ساخت به وسیله کامپیوتر.

2- استفاده از اتوماسیون.

3- روباتیک نمودن خط تولید.

4- استفاده از شبیه سازی.

 

ج ) روش های متکی بر محصول :

1- ساده سازی محصول.

2- متنوع نمودن محصول.

3- انجام تحقیق برای بهبود محصول .

 

د ) روش های متکی بر فرآیند تولید :

1- طراحی ایمنی شغل.

2- بکارگیری ارگونومی .

3- مطالعه کار و زمان سنجی .

4- بکارگیری مهندسی مجدد.

 

ح ) روش های متکی بر کارکنان :

1- گردش شغلی . 

2- ارتقاء مهارت کارکنان . 

3- بکارگیری نظام پیشنهادات .

4- استفاده از انواع روش ها و تکنیک های مدیریتی نظیر مدیریت بر مبنای هدف .

 

 

* بهبود بهره وری فرآیندی است دو مرحله ای که به شکل زیر اجرا می گردد :

 

مرحله اول ) انتخاب مجموعه ای از روش های مناسب :

در این مرحله شرکت بر اساس شرایط و امکانات بکارگیری تعدادی از روش ها و تکنیک های مناسب را جهت بهبود بهره وری انتخاب می کند بطوریکه بتواند با استفاده از این روش ها بهره وری سازمان را بهبود بخشد انتخاب هر یک از این روش ها به نوع و اندازه سازمان، امکانات تکنولوژیکی و پرسنلی و حتی فرهنگ سازمانی موجود و عواملی از این قبیل بستگی دارد بطور کلی در انتخاب روشهای مناسب میتوان بر اساس فاکتورهای زیر عمل نمود :

الف ) شم کارشناسی و تجربه

ب ) روش ها و مدل های کمی نظیر : معادلات رگرسیون چند متغیره، برنامه ریزی خطی، کنترل کیفیت آماری، نمودارهای پاراتو و 000 لازم به توضیح می باشد زمانی می توان از روشهای کمی استفاده نمود که اطلاعات کمی دقیق تری در مورد پارامترهای مورد نیاز در دست داشته باشیم .

ج ) ترکیبی از روش های اول و دوم یعنی نیمه کمی .

 

مرحله دوم ) طراحی برنامه های اجرایی و عملیاتی :

در این مرحله از بهبود بهره وری شرکت ها استراتژی های مختلفی را جهت عملیاتی نمودن انتخاب می کنند بطور کلی 5 استراتژی مختلف در این راستا وجود دارد :

استراتژی اول : افزایش محصول با استفاده از مقدار ثابت نهاده

استراتژی دوم : افزایش محصول به همراه کاهش نهاده

استراتژی سوم : تولید محصول ثابت با کاهش نهاده

استراتژی چهارم : افزایش محصول بیشتر از افزایش نهاده ( ریسک پذیری بیشتر است )

استراتژی پنجم : کاهش محصول کمتر از کاهش نهاده

 

- کاهش بهره وری نیز می تواند به یکی از حالت های زیر اتفاق افتد :

استراتژی اول : ثابت بودن میزان محصول و افزایش نهاده

استراتژی دوم : افزایش محصول کمتر از افزایش نهاده

استراتژی سوم : کاهش میزان محصول و ثابت بودن نهاده

استراتژی چهارم : کاهش میزان محصول به همراه افزایش نهاده

استراتژی پنجم : کاهش بیشتر محصول در مقابل کاهش کمتر نهاده

دربین حالت های کاهش بهره وری حالتی وجود دارد ( استراتژی دوم ) که افزایش تولید را نشان می دهد در اینگونه موارد هرگز نباید غول افزایش تولید را خورد و آن را به معنی و مفهوم افزایش بهره وری تلقی کرد بلکه لازم است در کنار آن ورودی ها نیز ( نهاده ) مد نظر قرار داده شود در این صورت خواهیم دید نه تنها اافزایش بهره وری اتفاق نیفتاده است بلکه کاهش آن رخ داده است، در ارتباط با عملی ساختن مرحله بهبود چرخه بهره وری لازم است برنامه های عملیاتی به همراه یکی از ابزارهای برنامه ریزی ارائه شود .

 

 

* مدیریت بهره وری فراگیر :

 

فلسفه ای از مدیریت است که هدف آن افزایش بهره وری کلی سازمان با بالاترین کیفیت محصولات تولیدی و کاهش هزینه کل هر واحد محصول است ، مدیریت بهره وری فراگیر به بهره وری کل سازمان تاکید دارد و بر بهبود آن در کلیه سیستم های فرعی سازمان می اندیشد، مدیریت بهره وری فراگیر فلسفه ای از مدیریت است که راه متفاوتی به طراحی، توسعه، اداره و پیشبرد سازمان بصورت سیستمی متشکل از اجزاء فرعی متصل به هم دارد .

بخش بهره وری کل در سازمان ها معمولا نسبت به نهاده های قابل اندازه گیری که اصطلاحا نهاده های قابل لمس گفته می شود صورت می گیرد ولی مدیریت بهره وری فراگیر علاوه بر نهاده های قابل لمس عواملی را که غیر قابل اندازه گیری می باشد ( عوامل غیر قابل لمس ) و تاثیری بر روی فرآیند دارند بطور غیر مستقیم بر روی بهره وری منعکس می نماید به عنوان مثال : اگر چنانچه در یک دوره معین میزان بهره وری فراگیر کاهش یابد این امر می تواند ناشی از کیفیت پایین یا نامناسب بودن مواد اولیه و یا قطعات خریداری شده باشد که سبب می شود میزان ورودی های مواد اولیه و نیروی انسانی افزایش یابد .

مدیریت بهره وری فراگیر علاوه بر توجه به سیستم های فرعی با دیدی سیستمی و فراگیر به واحدهای مختلف سازمان و همچنین فعالیت های عملیاتی، کمک زیادی در تشخیص نقاط ضعف و قوت سازمان می نماید، این سیستم می تواند بهره وری های کلی و جزئی را نه تنها در سطح کلی سازمان بلکه در سطوح پایین تر و عملیاتی نظیر سطح محصول، کارگاه و واحدهای مختلف سازمان اندازه گیری نماید .

 

 

* ارتقاء بهره وری :

کلیه تلاش های سیستماتیکی که برای حذف یا کاهش پرت ناشی از مواد، ماشین آلات، زمان، نیروی انسانی و یا تعادل نامناسب بین آنها صورت می پذیرد نظام ارتقاء بهره وری گفته می شود .

نظام ارتقاء بهره وری بطور کلی در سه گروه عمده قابل دسته بندی می باشد :

گروه اول : نظام هایی که بر حذف یا کاهش تلفات ناشی از مواد و ماشین آلات تمرکز دارد این گروه را نظام های سخت افزار محور می نامند .

گروه دوم : نظام هایی که بر حذف یا کاهش تلفات ناشی از عملکرد نیروی انسانی تمرکز دارند این گروه را نظام های انسان افزار محور می نامند .

گروه سوم : نظام هایی که بر حذف یا کاهش تلفات ناشی از تعامل نامناسب بین انسان، ماشین و مواد تمرکز دارند این گروه را نظام های نرم افزار محور می نامند .

باید دانست که جهت ارتقاء بهره وری در هر موضوعی می بایست عوامل موثر بر آن را به خوبی شناخت، نظریات مختلفی درباره عوامل موثر بر بهره وری وجود دارد که برخی از این نظریه های مهم به قرار زیر است :

 

 نظریه تاکایاما : این صاحب نظر ژاپنی معتقد است، عوامل موثر بر بهره وری بر دو نوع است :

 

الف ) عوامل کوتاه مدت : این گروه مجموعه عواملی هستند که بصورت کوتاه مدت بر روی بهره وری اثر می گذارند مانند انگیزه پرسنل برای کار و بهبود روش ها، سیستم های جاری، گردش کار، تغییرات در میزان فشار کار و غیره .

 

ب ) عوامل بلند مدت : این عوامل بطور کلی عبارتند از :

- ایجاد و توسعه محصولات جدید.    

- معرفی روش های جدید تولید.

- کشف منابع جدید.     

- یافتن کانال های جدید بازاریابی.

 

 

* سازمان بین المللی کار عوامل موثر بر بهره وری را از دیدگاه وسیع تر به 3 دسته زیر طبقه بندی کرده است :

 

دسته اول ) عوامل کلی از قبیل آب و هوا، توزیع جغرافیایی مواد و غیره .

 

دسته دوم ) عوامل تشکیلاتی و فنی نظیر کیفیت مواد، جا نمایی ها، حمل و نقل ها، محل استقرار کارخانه .

 

دسته سوم ) عوامل انسانی نظیر روابط مدیریت و کارکنان، شرایط محیطی کار، رفتار سازمانی و غیره .

 

 

* عوامل موثر بر بهره وری نیروی انسانی :

 

کارکنان هر سازمان یکی از سرمایه های اصلی آن به شمار می روند بنابراین سازمان جهت دستیابی به اهداف خود می بایست ارزش بیشتری نیز به آنها بدهد، کارکنان اگر با آرامش خاطر در محیط و فضایی مطلوب اشتغال به کار داشته باشند واضح است که بهره وری آنها نیز بالاتر خواهد رفت بطور کلی عواملی که بر روی انگیزه نیروی کار تاثیر می گذارد به دو دسته مادی و فرهنگ سازمانی تقسیم می شود :

 

الف ) عوامل مادی : عوامل مادی عمدتا در قالب حقوق و دستمزد، پاداش ها و مزایای دیگر در مقایسه با سطح قیمت ها در جامعه و حداقل برآورد نیازهای اولیه مطرح می گردد، در کشور ما با توجه به محدود بودن پرداخت های دستمزد بر اساس مقررات دولتی این عوامل بیشتر در قالب مزایا و پاداش شکل می گیرد .

 

ب ) عوامل فرهنگ سازمانی : مجموعه این دسته از عوامل به این می پردازد که جو مدیریتی و فضای سازمان برای کارکنان چگونه است ؟ آیا سازمان امکان بروز عقاید و افکار کارکنان را به زیردستان خود می دهد؟ آیا معیار انتخاب و بکارگیری افراد در پست ها و مشاغل مهم بر اساس صلاحیت و شایستگی آنها صورت می گیرد یا عوامل دیگری نظیر رابطه و غیره در انتخاب آنها دخالت دارد ؟ آیا سیستم تشویق و تنبیه عادلانه ای بر اساس ارزیابی عملکرد کارکنان بکار گرفته می شود یعنی سازمان افرادی را که خوب کار می کنند تشویق و افرادی را که کم کاری می کنند تنبیه می نماید و یا بطور کلی بین آنها فرق قائل است ؟

 

در صورتیکه در شرکتی افزایش بهره وری حاصل شود و قیمت تمام شده محصول کاهش یابد مدیریت شرکت ها با توجه به شرایط و اهداف سازمانی استراتژی های مختلفی را در پیش می گیرند، این استراتژی ها عبارتند از :

استراتژی اول ) ثابت نگهداشتن قیمت فروش و افزایش سود به اندازه کاهش قیمت تمام شده .

استراتژی دوم ) ثابت نگهداشتن سود و کاهش قیمت فروش به اندازه کاهش قیمت تمام شده .

استراتژی سوم ) کاهش نسبی قیمت فروش و افزایش نسبی سود .

 

- در صورتیکه شرکت به دنبال افزایش درآمدها و سود فعلی باشد استراتژی اول و در صورتیکه دارای اهداف توسعه سازمان و افزایش سهم بازار باشد استراتژی دوم و در صورتیکه ترکیبی از هر دو شرایط بالا را داشته باشد استراتژی سوم را انتخاب می کند .

 

 

* مهمترین عوامل موثر در کاهش بهره وری :

 

1- نامتوازن بودن درآمدها و هزینه ها

2- وجود تبعیض در بین کارکنان

3- نا امنی شغلی

4- استفاده نکردن از تخصص ها در مشاغل مربوطه

5- بی علاقگی به کار و تغییرات پی در پی کارکنان

6- بی برنامگی مدیریت

تقریبا تمام عوامل کاهش بهره وری به ضعف مدیریت ارتباط دارد، در صورتیکه عملکرد افراد به دقت ارزیابی نشود و مطابق شایستگی به آنان امتیاز داده نشود در آن سازمان به تدریج فرهنگ کم کاری و بی علاقگی به کار و در نتیجه کاهش بهره وری به وجود می آید .

 

 

* شاخص های بهره وری :

 

عمدتا برای سنجش بهره وری و میزان پیشرفت سازمان و همچنین تعیین نقاط ضعف و قوت آن مورد استفاده قرار می گیرند، پس از محاسبه بهره وری و شاخص های آن، تحلیل آن برای ما روشن می سازد که شرکت در کجا امکان بهبود بهره وری را دارد و یا اینکه در کدامیک از موارد لازم است اقدامات اصلاحی صورت گیرد ، محاسبه بهره وری و شاخص های آن در شرکت های تولیدی که ستانده ها و نهاده های آن کمی و قابل اندازه گیری است چندان مشکل نمی باشد ولی در شرکت های خدماتی که ارائه دهنده خدمات ( محصولات غیر قابل لمس ) می باشند محاسبه بهره وری و شاخص های آن کاری بسیار سخت می باشد البته این شرکت ها می توانند به نوعی موارد کیفی را به کمی تبدیل نموده و اقدام به محاسبه بهره وری نمایند، واضح است که اینگونه محاسبات دقت عمل بهره وری های شرکتهای تولیدی را نخواهند داشت نظیر بهره وری نسبت کارکنان به تعداد مشتریان .

 

 

* انواع شاخص های بهره وری :

 

الف ) بهره وری کلی : در بهره وری کلی ارزش مجموع محصولات ایجاد شده در طی یک دوره مشخص به مجموع هزینه های بکار رفته ( مواد، ماشین آلات، نیروی انسانی، سرمایه ) برای تولید آن مقدار محصول در همان دوره به دست می آید .

 

ب ) بهره وری جزئی : عبارتست از ارزش محصولات تولید شده به یکی از عوامل تولید یا نهاده ها نظیر نیروی کار، سرمایه، مواد و غیره

 

- برخی از بهره وری های جزئی به شکل زیر تعریف و محاسبه می شوند :

 

1- بهره وری نیروی کار :

یکی از رایج ترین شاخص های بهره وری است که از حاصل تقسیم ارزش محصولات تولیدی به تعداد و یا ارزش کل کارکنان و یا کارکنان شاغل در تولید و یا مجموع نفر ساعت صرف شده برای آن به دست می آید .

 

2- بهره وری سرمایه :

میزان استفاده موثر از کالاهای سرمایه ای و یا دارائی هایی که فروش را به وجود می آورند را نشان می دهد ، از حاصل تقسیم درآمد حاصل از فروش کالا به مجموع سرمایه های ( در گردش، ثابت ) بکار رفته بدست می آید .

 

3- بهره وری مواد :

از حاصل تقسیم مقدار یا ارزش محصول تولید شده به مقدار یا ارزش مواد اولیه بکار رفته برای آن به دست می آید .

 

4- بهره وری انرژی :

میزان مصرف انرژی را به ازاء هر واحد محصول تولیدی اندازه گیری می کند .